مدل اقتصادی دونات، استراتژی تعادل بین مردم و محیط زیست

در  سال 2020، در بحبوحه موج اول قرنطینه‌ها به دلیل همه‌گیری، شهرداری آمستردام استراتژی خود را برای بهبودی از این بحران با پذیرش مفهوم «اقتصاد دونات» اعلام کرد. این مدل توسط اقتصاددان بریتانیایی کیت راورث توسعه داده شده است و از طریق کتاب او با عنوان «اقتصاد دونات: هفت راه برای فکر کردن مانند یک اقتصاددان قرن بیست و یکم» که در سال 2017 منتشر شد، محبوبیت یافت. در اینجا، او استدلال می‌کند که هدف واقعی اقتصاد نباید با «رشد» برابر باشد، در عوض هدف این است که یک نقطه شیرین پیدا کنیم، راهی برای ایجاد تعادل بین نیاز به تأمین نیازهای همه افراد برای داشتن یک زندگی خوب، یک «بنیاد اجتماعی» و در عین حال محدود کردن تأثیر ما بر محیط زیست تحت عنوان «سقف محیطی». با کمک راورث، آمستردام این رویکرد را به اندازه یک شهر کاهش داده است. این مدل اکنون برای اطلاع‌رسانی استراتژی‌ها و تحولات در سطح شهر در حمایت از این ایده کلی استفاده می‌شود: ارائه کیفیت زندگی خوب برای همه بدون اعمال فشار اضافی بر روی سیاره. با مازستا همراه باشید.

مدل اقتصادی دونات چیست؟

راورث با توصیف دو دایره، یکی در داخل دیگری، به تصویر «دونات» رسید. دایره بیرونی از نموداری الهام گرفته شده است که او هنگام کار برای سازمان غیرانتفاعی ضد فقر آکسفام با آن مواجه شد. در آنجا، گروهی از دانشمندان سیستم زمین در حال بررسی شرایط محیطی بودند که حیات روی زمین را ممکن می‌سازد. آن‌ها مجموعه‌ای از «مرزهای سیاره‌ای» را شناسایی کردند، مجموعه‌ای از محدودیت‌ها که در صورت عبور از آن‌ها، برای همیشه به اقلیم، خاک، اقیانوس‌ها، تنوع زیستی و در نتیجه شرایط بشر برای حیات آسیب می‌رساند. این حلقه بیرونی به مسائلی مانند تغییرات آب و هوایی، آلودگی هوا، از بین رفتن تنوع زیستی، تخریب لایه اوزون و اسیدی شدن اقیانوس ها مربوط می شود.

در حالی که راورث اهمیت تلاش برای ماندن در زیر این سقف اکولوژیکی را تشخیص داد، او همچنین فهمید که این تنها یک طرف مشکل است. اگر حلقه بیرونی حداکثر را توصیف می‌کند، او یک حلقه داخلی ابداع کرد تا حداقل شرایطی را که هرکس برای داشتن یک زندگی خوب به آن نیاز دارد را نشان دهد. حلقه داخلی که برگرفته از اهداف توسعه پایدار سازمان ملل است، به مشکلات مبرمی مانند دسترسی به غذا و آب سالم، مسکن با کیفیت خوب، انرژی، مراقبت های بهداشتی، آموزش، برابری اجتماعی، حق برخورداری از صدای سیاسی، عدالت، و فرصت های کار و درآمد می پردازد.

هدف این است که با این دو مجموعه شرایط در تعادل زندگی کنیم، برای رسیدن به ناحیه طلایی بین حلقه داخلی و خارجی دونات، بین سقف اکولوژیکی بالایی و پایه اجتماعی پایه. نظریه راورث در توصیف نتیجه نهایی خاص است، اما دستور العملی برای دستیابی به آن تجویز نمی کند. در عوض، ذینفعان را به چالش می‌کشد تا به تصویر بزرگ‌تر نگاه کنند و تأثیر تصمیمات خود را بر عوامل متعدد و بازیگران شهر درک کنند.

آمستردام چگونه و چرا از آن استفاده می‌کند؟

در  آوریل 2020، شهرداری آمستردام استراتژی بخشنامه آمستردام 2020-2025 را با یک برنامه اقدام عملی اولیه دو ساله تصویب کرد. این استراتژی بر اساس یک نسخه اقتباس شده از مدل دونات کیت راورث الگوبرداری شده است و آن را به اولین شهرداری در جهان تبدیل می‌کند که این مفهوم را به طور رسمی پذیرفته است. بر اساس استراتژی منتشر شده، این مدل کوچک‌شده با همکاری راوورث ایجاد شده است که به آن پرتره شهر می‌گویند. همچنین هدف آن تبدیل شدن به محرکی برای همکاری بین بخشی در داخل شهر است که شامل طیف گسترده‌ای از بازیگران در فرآیندهای تصمیم گیری است که محیط را شکل می دهد.

با انجام این تمرین، مقامات آمستردام متوجه شدند که 20 درصد از مستاجران شهری قادر به تامین نیازهای اولیه خود پس از پرداخت اجاره نیستند. در همان زمان، همانطور که توسط گاردین گزارش شده است، تنها 12 درصد از حدود 60000 متقاضی آنلاین برای مسکن اجتماعی موفق بوده‌اند. اولین راه حل ممکن است ایجاد خانه‌های بیشتر باشد، اما همان مدل نشان داد که آمستردام به طور قابل توجهی انتشار دی اکسید کربن خود را در سال‌های اخیر افزایش داده است.  Marieke van Doorninck، معاون شهردار آمستردام، به این نتیجه می‌رسد که شهر باید به سرمایه‌گذاری در بخش ساختمان ادامه دهد، اما شهر همچنین باید این ابتکارات را تنظیم کند تا اطمینان حاصل شود که سازندگان تا حد امکان از مصالح پایدار استفاده می‌کنند.

یکی از پروژه های ساختمانی شاخص در آمستردام، Strandeiland (جزیره ساحلی)، بخشی از IJburg، مجمع الجزایری متشکل از شش جزیره جدید است که از آب‌های سمت جنوب شرقی شهر بازیابی شده‌اند. در طول فرآیند ساخت، تعدادی تصمیم برای کاهش تأثیر توسعه اتخاذ شد. مواد توسط قایق‌هایی که با سوخت کم آلاینده کار می‌کردند حمل می‌شد و پایه‌ها با استفاده از فرآیندهایی که به حیات وحش محلی آسیب نمی‌رساند و در عین حال از شهروندان در برابر بالا آمدن سطح دریا محافظت می‌کرد، پی ریزی شد.

تایم اظهارات Lianne Hulsebosch، مشاور پایداری پروژه را گزارش می‌دهد: «اینطور نیست که هر پروژه شهری روزانه باید با دونات شروع شود، اما این مدل در حال حاضر واقعاً بخشی از DNA ماست. در صحبت هایی که با همکاران داریم متوجه می‌شوید. ما کارهایی را انجام می‌دهیم که 10 سال پیش انجام نمی‌دادیم، زیرا برای چیزها ارزش متفاوتی قائل هستیم.»

آیا می توان مدل را تکرار کرد؟

در حالی که آمستردام اولین شهرداری است که به طور رسمی این استراتژی را اتخاذ کرده است، اما تنها شهری نیست که به این مدل علاقه‌مند است. به گزارش مجله تایم، در سال 2019، C40شبکه‌ای برای شهرها که بر اقدامات آب و هوایی متمرکز بود، با کیت راورث برای ایجاد گزارش‌هایی در مورد آمستردام، فیلادلفیا و پورتلند همکاری کرد و به آن‌ها نشان داد که در رابطه با دونات در چه جایگاهی قرار دارند. آمستردام از طریق استراتژی کل شهر خود این اصل را پذیرفت.

در ژوئن 2022، کپنهاگ نیز تصمیم گرفت از نمونه آمستردام پیروی کند. بروکسل ، پایتخت بلژیک، نیز در حال آزمایش این نظریه در مقیاس‌های مختلف است. یکی از ابتکارات آن‌ها بازسازی ضرابخانه متروکه وزارت دارایی با هدف “به حداقل رساندن اثرات زیست محیطی و به حداکثر رساندن اثرات اجتماعی” است. ابتکار دیگر پروژه مسکن Arc-en-Ciel در Molenbeek بود که به ساکنان این امکان را می‌داد تا ساختار را مطابق با نیازهای خود طراحی و بسازند و از قوانین پیروی کنند و در عین حال با استفاده از سیستم‌های تنظیم حرارتی غیرفعال، ردپای خود را به حداقل برسانند.

در  پایان سال 2022، شهر کوچک Dunedin ، نیوزیلند، مانند Nanaimo ، در کلمبیا بریتانیا به آن ملحق شد. در ایالات متحده ، پورتلند ، اورگان، و آستین ، تگزاس، در حال برنامه ریزی برای شروع نسخه‌های خود از مفهوم هستند. در حالی که همه این استراتژی‌ها از مدل دونات الهام گرفته شده‌اند ، اما این مفهوم را به روش‌هایی تعبیر می‌کنند که با نیازها و فرصت‌های خاص خود سازگار است.

دونات یک مدل تجویزی نیست. نقشه راه ارائه نمی‌دهد. درعوض، یک نتیجه نهایی خوش بینانه برای تلاش برای رسیدن به آن ارائه می‌دهد: تضمین کیفیت زندگی خوب برای همه بدون پرداخت مالیات بر محیط زیست. مسیر دستیابی به این امر ممکن است برای هر منطقه متفاوت به نظر برسد: شهرهای ثروتمندتر یا کشورهای ثروتمند می‌توانند چالش‌های اصلی خود را به حلقه بیرونی دونات مرتبط کنند، و ردپای خود را کاهش دهند تا در محدوده‌های سیاره‌ای قرار گیرند. در همین حال، مناطق کم درآمد یا با درآمد متوسط ​​ممکن است برای بیرون آوردن همه از مرکز دونات و به حلقه درونی آن تلاش بیشتری کنند و دسترسی برابر به نیازهای اساسی مانند غذا، آموزش و فرصت‌های رشد را تضمین کنند.